مسائل زمینه فعالیت بازرسی در سال های اخیر و آینده این فعالیت
به طور کلی میتوان مشکلات مرتبط با بازرسی را به 3 عامل اصلی زیر گره زد. این سه مورد عبارتند از فرهنگ، کمبود نیروی انسانی متخصص و ساختار موجود فعالیت بازرسی
مردم عزیر کشورمان بنا بر هزاران دلیل (قابل بررسی و تامل) متقاضی این خدمات نمی باشند و این مرحله از روند امور را ضروری تلقی نمی کنند بلکه به عنوان مرحله ای اجباری و در خوشبینانه ترین حالت به عنوان یک آپشن و در بدبینانه ترین حالت به عنوان یک مانع یا گلوگاه تلقی می نمایند که بالاجبار باید این مرحله را سپری کنند. در واقع در بیش از 90 درصد موارد، درخواست بازرسی بر اساس احساس نیاز یا تشخیص علمی نبوده و صرفا یک الزام می باشد.
برای مثال مردم عزیز کشورمان برای ظاهر خودشان و حتی ظاهر دارایی هایشان هزینه های هنگفتی را متحمل می شوند و با کمال میل هرگونه هزینه در این موارد را قبول می نمایند ولی در مواجهه با ایمنی، کیفیت کالا و خدمات و حفظ محیط زیست کمترین مبالغ را بیشترین هزینه تلقی می نمایند و سخت ترین واکنش ها را نشان می دهند. ایمنی کودکان در مراکز تفریحی را مطالبه نمی نمایند، در استفاده از آسانسور ایمنی استفاده کنندگان را مطالبه نمی نمایند، در استفاده از کالاها کیفیت مطلوب را مطالبه نمی نمایند، در حفظ محیط زیست هیچ تلاشی نمی کنند و ....
همچنین از مصائب فرهنگی فعالیت بازرسی می توان سطح سواد مهندسان و خروجی ناموثر دانشگاه های کشور را ذکر کرد. متاسفانه فارغ التحصیلان رشته های مهندسی که مهاجرت نکرده باشند و در شرکت های بزرگ نیمه دولتی جذب نشده باشند، از توان علمی و تخصصی لازم برای فعالیت های بازرسی برخوردار نمی باشند.
در سال های اخیر در کشورمان نیروی انسانی متخصص کمیاب شده و در صورت ادامه مسیر با این روند، نایاب خواهد شد. این اتفاق ناخوشایند متاثر از چندین دلیل می باشد که از عمده دلایل آن می توان مهاجرت، عدم کسب امتیازات مالی متناسب، عدم کسب جایگاه شغلی مناسب، روی آوردن به شغل هایی با آزادی عمل بیشتر، عدم تناسب مسئولیت ها و وظایف با عواید مادی و معنوی شغل، خروجی ناموفق و ناکارآمد دانشگاه ها و ترجیح شغل های گاها کاذب به فعالیت مهندسی نام برد. به هرحال نیروی متخصص مهندس در کشورمان کم یاب شده است و به ویژه در شغل بازرسی به دلیل درآمدهای مقایسه ناپذیر با سایر فعالیت های مهندسی استقبالی از این شغل صورت نمیگیرد. لذا تمامی شرکت های بازرسی با کمبود نیروی انسانی متخصص مواجه شده اند که این امر زنگ خطری برای ایمنی و کیفیت محسوب می شود.
- ساختار کلی مرتبط با بازرسی
به طور خلاصه می توان موارد زیر را به عنوان موانع ساختاری برای فعالیت بازرسی تشریح کرد.
- کثرت شرکت های بازرسی که یک بازار کار محدود همواره در حال تقسیم بین شرکت های بیشتری می باشد. این اتفاق در طولانی مدت باعث از دست رفتن متخصصین با تجربه از این فعالیت خواهد شد، همانطوریکه در سال های اخیر شده است.
- عدم احراز صلاحیت دانش و مهارت بازرسان به صورت عمیق و کاربردی و اکتفا به پاسخگویی به الزامات استانداردی. در بیشتر مواقع بازرسان صرفا با به خاطر سپردن الزامات استانداردی بدون فهم مسائل علمی مربوطه موفق به پاس کردن ارزیابی می باشند.
- فعالیت خیل کثیری از تکنسین ها به جای مهندسین در فعالیت های بازرسی بدون بهره مندی و برخورداری از دانش لازم برای تسلط به استانداردهای مربوطه. کلیه استانداردها ماحصل چندین سال تلاش علمی و تجربی می باشد و لذا برای فهم این استانداردها باید دانش اولیه و تحصیلات لازم به عنوان بستر لازم فراهم باشد. این در حالیست که به دلیل عدم جذب و یا عدم حفظ مهندسان در این شغل، غالبا افرادی فعالیت می نمایند که به دلیل تحصیلات ضعیف از دانش مهندسی عمیقی برخوردار نمی باشند. لازم به توضیح است طرح این موضوع به معنی عدم توانایی این قشر تحصیل کرده نمی باشد بلکه برخی از این افراد از سواد مناسبی برای این شغل بهره مند هستند و البته توانایی های این افراد برای شغل های دیگر قطعا مناسب تر و مفیدتر می باشد.
- عدم نظارت مستمر بر فعالیت شرکت های بازرسی و بازرسان و پی بردن به رویکرد شرکت ها و توانمندی بازرسان. رویکرد شرکت ها و افراد شاغل در آنها اساس تصمیم گیری ها می باشد و در هر مرحله از فعالیت بازرسی تاثیر اساسی دارد. اما رویکرد شرکت ها صرفا در یک مدت زمان مشخصی از فعالیت و با ارزیابی عملکرد شرکت و کارکنان شرکت مشخص و محرز می گردد و این امر نیز نیاز به ارزیابی عملکردی می باشد.
- ارزیابی های مستنداتی، سنتی و با محوریت دارایی های فیزیکی به جای ارزیابی های عملکردی، آینده نگرانه و دانش محور. متاسفاته در بیشتر ارزیابی ها آنچه مورد مطالبه و بررسی می باشد عبارتند از: تعداد سال فعالیت، تعداد کارکنان، متراژ دفاتر، نوع مالکیت دفاتر و ... که هیچ کدام از این موارد نشانگر و اثبات کننده توانایی های یک شرکت برای یک فعالیت خاص نمی باشد. جالب اینکه در هیچ یک از این بررسی ها توانایی های نرم افزاری، نوآوری ها، سوابق عملکردی و فرایندهای پاسخگویی به فعالیت های کاری مورد بررسی قرار نمی گیرد.
- عدم برخورد با بازرسان در صورت اثبات تخلف و کم کاری فردی و به جای آن نقره داغ کردن شرکت بازرسی. با توجه به نوع فعالیت بازرسی باید تخلفات سیستماتیک مربوط به سازمان و تخلفات فردی مربوط به بازرس تفکیک شود و در صورت بروز هر کدام متناسب با عامل و آمر تخلف، برخوردهای قانونی شده و مجازات هر کدام نیز تفکیک شود. متاسفانه در حال حاضر تمامی تخلفات و خطاهای فردی و سازمانی صرفا متوجه سازمان شده و تنبیه و مجازات نیز مشمول سازمان می باشد و این نوع برخورد با اینگونه مسائل باعث دلسری و دوری متخصصین متعهد از فعالیت های بازرسی به دلیل ناامنی در شغل و ادامه فعالیت می گردد.
- عدم تشویق و حمایت همه جانبه از شرکت های توانمند و متعهد به قوانین و مقررات. متاسفانه تشویق و حمایت های قاطع و موثری از شرکت های بازرسی توانمند نمی شود و این حمایت و تشویق می تواند به صورت سلبی با محدود کردن فعالیت های شرکت های متخلف و کم توان باشد و یا به صورت ایجابی از طریق تخصیص تسهیلات و امتیازهای موثر برای شرکت های توانمند و سالم باشد.
آینده شرکت های بازرسی
شرکت های بازرسی در سال های پیش رو و در آینده ای نزدیک به دو دسته نقسیم خواهند شد: الف- شرکت های بسیار کوچک از نظر امکانات و نیروی انسانی و ب- شرکت های بزرگ از نظر امکانات و نیروی انسانی غیرمتخصص.
شرکت های بسیار کوچک که در قالب شرکت های خانوادگی و دوستانه و با تعداد پرسنل کمتر از ده یا حتی کمتر از 5 نفر و صرفا در یک زمینه یا حداکثر در دو زمینه به فعالیت ادامه خواهند داد. این نوع شرکت ها به دلیل عدم توجیه اقتصادی انگیزه ای برای سرمایه گذاری به دنبال تجهیزات به روز و کسب دانش به روز برای پیشرفت نخواهند داشت و شاید پس از مدتی کوتاه به فعالیت خود خاتمه دهند.
دسته دوم شرکت های بزرگی خواهند بود که صرفا از امکانات فیزیکی برخوردار خواهند بود و در صورت امکان جذب نیروی انسانی با مشکلات عدیده ای مواجه بوده و به دلایل فوق الذکر از نیروی انسانی متخصص بی بهره خواهند بود. این شرکت ها معمولا از منابع دیگری درآمد داشته و می توانند برای حفظ شرکت بازرسی و یا بهره مندی از ارزش افزوده فعالیت بازرسی تحت هر شرایطی از کسب و کار دیگر خود سرمایه لازم را تزریق نمایند و به هر حال خروجی موثری به دلیل عدم بهره مندی از نیروی انسانی متخصص نخواهند داشت.
راه حل هایی برای مسائل مربوطه
- محدود کردن افزایش تعداد شرکت های بازرسی.
- ارزیابی شرکت های بازرسی موجود و حذف شرکت های متخلف، با رویکرد صرفا تجاری، بی بهره از دانش، مهارت و تجربه کافی، بی بهره از روش ها و فرآیندهای موثر و پاسخگو به بازرسی ها در عمل و نه بر روی کاغذ.
- ارزیابی هایی برای احراز صلاحیت عمق دانش و مهارت بازرسان در زمینه مورد فعالیت.
- جلوگیری از فعالیت بازرسان متخلف و ایجاد لیست سیاه برای بازرسان متخلف که امکان فعالیت در شرکت های دیگر بازرسی را نداشته باشند.
- تشویق و حمایت از شرکت های قانون مدار و توانمند بر اساس ارزیابی های عملکردی.
- همسان سازی تعرفه های بازرسی با سایر شغل های مهندسی با رویکرد حفظ نیروهای انسانی متخصص و سرمایه های انسانی ملی.
